Burgers* die geïnteresseerd zijn in de Deventer moordzaak vragen zich af hoe het herzieningsonderzoek van mr. Aben zo lang kan duren, al negen jaar. Een dergelijk lang onderzoek was nog niet eerder vertoond.

Kunnen procureur-generaal of president ingrijpen?

Aben maakt als advocaat-generaal deel uit van het parket bij de Hoge Raad en leidt dit onderzoek. Zouden de procureur-generaal van het parket of misschien wel de president van dit hoogste Nederlandse rechtscollege zelf aan deze onwenselijke gang van zaken een einde kunnen maken?

Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het van belang te weten welke onderlinge relatie de Hoge Raad en het parket bij de Hoge Raad (procureur-generaal en de advocaten-generaal) hebben.

De website van de Hoge Raad kan ons misschien helpen een antwoord te vinden. Een aantal teksten hieronder is – al dan niet aangepast – ontleend aan deze website.

Hoge Raad en parket

De rol van de Hoge Raad in ons rechtsbestel is bij iedere burger wel globaal bekend: hij beoordeelt of een lagere rechter (rechtbank/gerechtshof) bij een uitspraak het recht juist heeft toegepast en of de procedure op de juiste wijze is gevolgd.

Minder duidelijk is de rol van het parket bij de Hoge Raad.
Aan de Hoge Raad is een parket verbonden waarvan de (plaatsvervangend) procureur-generaal en de advocaten-generaal deel uitmaken. Het parket staat los van het Openbaar Ministerie en – heel belangrijk – de leden zijn onafhankelijk van regering en parlement.

De procureur-generaal

De procureur-generaal geeft leiding aan het parket waar de advocaten-generaal werkzaam zijn. De voornaamste taak van de procureur-generaal (naast een aantal bijzondere taken) betreft het geven van juridische adviezen, zogenoemde conclusies, aan de Hoge Raad.

Meestal worden die conclusies door de advocaten-generaal in het parket namens de procureur-generaal genomen. Zij dragen daarbij zelfstandig verantwoordelijkheid voor de inhoud van hun conclusies.

Het dagelijks bestuur van de Hoge Raad

Ook belangrijk is dat de procureur-generaal samen met de president van de Hoge Raad (en de directeur bedrijfsvoering) het dagelijks bestuur van de Hoge Raad vormt en in die hoedanigheid (mede-)verantwoordelijk is voor het bestuur van alle onderdelen van de Hoge Raad, zoals raad, parket en (wetenschappelijke) ondersteuning.

Het herzieningsonderzoek

Na deze inleiding keren we terug naar de Deventer moordzaak.
De procureur-generaal gaat in 2013/14 in op het verzoek tot nader onderzoek van de advocaten mr. Knoops en mr. Acda in de Deventer moordzaak. De advocaten menen dat nader onderzoek nieuwe feiten/inzichten op zou kunnen leveren die mogelijk tot herziening van de zaak kunnen leiden. Ook de Acas (Adviescommissie afgesloten strafzaken) adviseert een aantal aspecten nader te onderzoeken.

Advocaat-generaal mr. Aben krijgt de taak dit herzieningsonderzoek uit te voeren en gaat aan de slag. Het is 2014.
Nu, in 2022, is er nog steeds geen uitzicht op afronding en dat tart het rechtsgevoel. Niet alleen van de veroordeelde maar ook van veel burgers. Kan een advocaat-generaal een herzieningsonderzoek naar eigen believen (onbeperkt) blijven rekken?

Verantwoordelijkheid procureur-generaal

De ongewenst lange duur van het herzieningsonderzoek is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de advocaat-generaal zelf maar ook de procureur-generaal heeft hierin een rol. Zonder afbreuk te doen aan de zelfstandige verantwoordelijkheid voor de inhoud van het onderzoek door mr. Aben draagt de procureur-generaal verantwoordelijkheid voor de gang van zaken op het parket. En bij een zeer ongebruikelijke duur van negen jaar zou hij moeten ingrijpen.

Heeft de president hierin een rol?

Het zal ook de president van de Hoge Raad niet zijn ontgaan dat er landelijk onrust bestaat over de lange duur van het herzieningsonderzoek van mr. Aben. Zo zijn over deze kwestie al twee keer (2019, 2021) Kamervragen gesteld.
Mogelijk maakt ook zij zich zorgen dat deze zeer ongebruikelijke duur negatief afstraalt op ons rechtsstelsel in het algemeen en op de Hoge Raad in het bijzonder. En dat ze als voorzitter van ons hoogste rechtscollege hieraan wat zou willen doen.

Hoge Raad en parket onafhankelijk

Maar, hoewel het niet met zoveel woorden op de website van de Hoge Raad valt te lezen, algemeen wordt aangenomen dat de Hoge Raad geen verantwoordelijkheid heeft voor het functioneren van het parket. Er bestaat geen hiërarchische relatie tussen de president en de procureur-generaal. Het zou haar dus niet passen de procureur-generaal ambtelijk te laten weten dat het onderzoek van zijn advocaat-generaal mr. Aben veel te lang duurt en dat dit negatief afstraalt op ons rechtsstelsel in het algemeen en op de Hoge Raad in het bijzonder.

Informele contacten

Maar zo hoeft ze het ook niet te aan te pakken. Er zijn andere, minder formele mogelijkheden.

Zo treffen zij en de procureur-generaal elkaar regelmatig tijdens vergaderingen van het dagelijks bestuur van de Hoge Raad. Een uitgelezen mogelijkheid om hem – misschien wel terloops – haar ongemak kenbaar te maken, al was het maar en marge van de vergaderingen.

Natuurlijk zal de procureur-generaal zich hierdoor niet onmiddellijk geroepen voelen deze kwestie aan te pakken, maar het zal hem ook niet gemakkelijk vallen de kwestie op haar beloop te laten. Mogelijk zou hij – ook op informele wijze – mr. Aben erop kunnen wijzen dat zijn onderzoek nu toch echt veel te lang duurt.

Zo zou het in vele organisaties inderdaad gaan. Maar de Hoge Raad is niet zo maar een organisatie. Ons hoogste rechtscollege bestaat al bijna twee eeuwen, is in wetgeving verankerd en is zeer traditioneel.

Bijzondere zaak vraagt om bijzondere aanpak

Maar dat zou niet in de weg mogen staan van een mogelijk onorthodoxe gang van zaken. Het is immers niet verboden met elkaar te spreken over de dagelijkse actualiteit, over bijzondere zaken die al meer dan twintig jaar de gemoederen bezighouden, over kwesties die op een andere manier uitzonderlijk zijn (onderzoeksduur van negen jaar), over Kamervragen.

Interventie biedt perspectief

Of de procureur-generaal nu uit eigen initiatief of op instigatie van de president tegen de ongewenst lange duur van het onderzoek optreedt, in beide gevallen zal zijn interventie een snelle afronding ten goede komen.

Tenslotte nog een tweetal opmerkingen.

Hierboven wordt geciteerd: “Zij [de raadsheren, red.] dragen daarbij zelfstandig verantwoordelijkheid voor de inhoud van hun conclusies.” Begrijpelijk, een procureur-generaal moet uitgaan van de professionaliteit van een advocaat-generaal. Maar in deze kwestie gaat het niet over de inhoud van het onderzoek. Het grote bezwaar betreft de duur ervan.

Verder is het dagelijks bestuur van de Hoge Raad “verantwoordelijk voor het bestuur van alle onderdelen van de Hoge Raad, zoals raad, parket en (wetenschappelijke) ondersteuning.”
Wanneer een advocaat-generaal er maar niet in blijft slagen zijn onderzoek tot afronding te brengen, is dat geen inhoudelijke maar een bestuurlijke kwestie en dus is het aan het dagelijks bestuur hiervoor een passende oplossing te vinden.

* De auteur van dit stuk is geen jurist.